سنتور

در دوره ویدیویی آموزش صفر تا صد ساز «سه ‌تار» همراه شما عزیزان خواهیم بود. «معرفی سه تار و آشنایی با اجزای آن» سه ‌تار از سازهای خوش صدای موسیقی اصیل ایرانی است که در دسته سازهای زهی و مضرابی قرار می‌گیرد. سه ‌تار در ابتدا سازی از خانواده تنبور بوده، اما امروزه به لحاظ تکنیک‌های نواختن به تار نزدیک‌تر شده است. این ساز به دلیل صدای خاص و بی‌نظیرش، از محبوبیت بسیاری بین اهل خلوت و عرفان در ایران قدیم برخوردار بوده و هنوز هم مشتاقان فراوانی دارد. ساز سه ‌تار از دو قسمت کاسه (مشابه کاسه عود یا تنبور در مقایس کوچک‌تر) و دسته تشکیل شده که خرک روی صفحه و سیم‌گیر در انتهای کاسه آن قرار دارد. در انتهای دسته، پنجه جای گرفته که محل قرار گیری گوشی‌ها یا ابزارهای تنظیم کوک است. برای اجرای صحیح نوازندگی سه ‌تار، کاسه ساز را با زاویه 30 الی 45 درجه روی ران پای راست قرار داده تا دید مناسبی را روی پرده‌های ساز داشته باشیم و به نوعی بهتر بتوانیم آن را کنترل کنیم. سر انگشتان دست چپ را بر روی پرده‌های سه ‌تار حرکت می‌دهیم و با استفاده از انگشت اشاره دست راست به سیم‌ها ضربه می‌زنیم. در حین نوازندگی سه ‌تار، می‌توان با زخمه‌ زدن نزدیک به خرک، صدا را کمی زبر و خشن کرد. «نوازندگان معروف سه تار» از جمله برجسته‌ترین نوازندگان سرشناس سه ‌تار می‌توان میرزا عبدالله فراهانی، ابوالحسن صبا، یوسف فروتن، احمد عبادی و محمدرضا لطفی را نام برد. تمامی این استادان فقید، از چهره‌های تاثیرگذار در موسیقی اصیل ایرانی نیز به شمار می‌روند و یاد و خاطر‌شان همچنان باقیست. «مروری کوتاه بر زندگینامه مشتاق علی شاه، شهید موسیقی و عرفان» در دوران حکومت کریم خان زند (دوره زندیه) درویشی به نام میرزا محمد تربتی ملقب به مشتاق علی شاه، سیم چهارمی را به این ساز افزود که بعدها این سیم به نام مشتاق نامگذاری شد. نقش این سیم در طنین دل نشین صدای سه ‌تار بسیار بارز است. انتخاب این سیم باعث شد که هر جفت از سیم‌ها متشکل از دو جنس سیم فولاد و برنج شود. مشتاق در سال 1206 هجری قمری به جرم آن‌که قرآن را با نوای سه ‌تار می‌خواند، سنگسار شد. این استاد فقید، از چهره‌های سرشناس عرفان، شعر ادب و هنر نیز به شمار می‌رود که نامی بلند و پرآوازه در تاریخ هنر زیبای موسیقی بر جای نهاده است. در اصول بنیادی نوازندگی سازهای زهی، هر نت با یک صدای واخوان پشتیبانی می‌شود تا هیچ گاه نغمه‌ای به صورت تنها اجرا نگردد. نوع سیمی را که مشتاق علی شاه انتخاب نمود، باعث شد که هر جفت از سیم‌ها متشکل از دو جنس سیم فولاد و برنج شود.

در دوره ویدیویی ساز «دف» با ما همراه باشید. دف یکی از سازهای کوبه‌ای ریتمی در موسیقی اصیل ایرانی به شمار می‌رود. این ساز از یک حلقه‌ چوبی که پوست نازکی از جنس طبیعی و یا مصنوعی بر روی آن کشیده شده تشکیل می‌شود و حلقه‌های کوچکی بر پشت آن متصل است. دف صدای دل نشینی دارد و آن را به وسیله انگشتان دست می‌نوازند. پوست مصنوعی نسبت به پوست طبیعی از قابلیت‌هایی برخوردار بوده که از جمله آن‌ها می‌توان به داشتن کوک ثابت، عدم جذب رطوبت در نتیجه عدم تغییر حالت بر اثر آن، یک دستی ضخامت سطح پوست دف، صدای استاندارد شده همانند سازهای ارکستر و سمفونی، نداشتن بوی نامطبوع، عدم افت ارزش ساز به دلیل عدم افت کیفیت پوست آن و تاب بر نداشتن کمانه به دلیل کشش یکسان پوست اشاره کرد. از نوازندگان به نام ساز دف در ایران می‌توان استاد بیژن کامکار، مسعود حبیبی و احسان قدمی را نام برد. همچنین هژار زهاوی "Hajar Zahawy" نیز از نوازندگان معروف بین المللی است. «مرور کوتاهی خواهیم داشت بر زندگینامه و معروف‌ترین آثار ردیف‌دان، موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز مشهور، محمدرضا لطفی» یکی از برجسته‌ترین نوازندگان نام آور ایرانی، استاد محمدرضا لطفی نام دارد. وی 17 دی 1325 در گرگان چشم به جهان گشود. این شخصیت بزرگ از چهره‌های تاثیرگذار موسیقی سنتی ایرانی نیز به شمار می‌رود. او با خلق آثار ماندگاری همچون «ایران ای سرای امیدـ»، «ای عاشقان»، «قافله‌سالار»، «کاروان شهید»، «سپیده» و «عشق داند» خودش را در دل مردم جای داد. محمدرضا لطفی، بنیان گذار گروه موسیقی شیدا؛ هنرمندان بسیاری را از جمله بیژن کامکار، مجید درخشانی، صدیق تعریف، حمید متبسم و ... تربیت و به دنیای زیبا و دل نشین موسیقی معرفی کرد. وی در کنار تار و سه‌تار، کمانچه، دف، نی و سنتور نیز می‌نواخت. استاد لطفی، 12 اردیبهشت 1393 دار فانی را وداع گفت. در ادامه با ما به تماشای ویدیوهای جذاب و آموزشی ساز کوبه‌ای دف بنشینید.

در دوره ویدیویی ساز «سنتور» با ما همراه باشید. «معرفی ساز سنتور و تاریخچه آن» موسیقی یکی از ارکان و پایه‌های فرهنگ هر کشوری به حساب می‌آید. سرزمین ایران مهد فرهنگ و هنر در دل خود نشانه‌های بسیاری از جایگاه موسیقی دارد. سازهای بسیاری از جمله سُرنا، دهل، دف، نی، چنگ، نقاره و سنتور از جمله سازهای اصیل ایرانی به شمار می‌روند. در این بین ساز سنتور با یافتن سنگ تراشه‌هایی از دوران آشوریان و بابلیان و با پیشینه‌ای در حدود 600 سال پیش از میلاد مسیح یکی از قدیمی‌ترین سازهای زهی کوبه‌ای ایران زمین می‌باشد. با گذشت زمان و گسترش این ساز به سایر نقاط جهان، اشکال مختلفی از آن با نام‌هایی متفاوت در کشورهایی نظیر مصر، ترکیه، پاکستان، چین، هند و یونان نیز نواخته می‌شود. سنتور با محدوده صدایی کمی بیش از چهار اکتاو یکی از گسترده‌ترین سازهای ایرانی لقب گرفته که آوایی شفاف و گوش‌نواز دارد. این ساز که کاملا از جنس چوب (گردو، فوفل یا آزاد) بوده از یک جعبه به شکل ذوزنقه به همراه اجزایی شامل کلاف، گوشی، سیم‌گیر، شیطانک، خرک، مفتول سیمی، کلید، سیم و ... تشکیل شده است. دو ردیف خرک در دو سمت چپ و راست صفحه بالایی ساز قرار دارد که سیم‌ها از روی آنها رد شده‌اند. ساز سنتور را به کمک دو دسته چوبی به نام مضراب می‌نوازند. یکی از نکات جالب توجه در مورد ساز سنتور این است که در گذشته از روده گوسفند به جای سیم در ساخت آن استفاده می‌کردند. از انواع سنتور در ایران می‌توان به سنتور سل کوک، لا کوک، سی کوک، باس، باریتون، کروماتیک و کروماتیک بم اشاره کرد. «مشاهیر سنتور ایران» ساز تاریخی سنتور در ادوار مختلف نوازندگان و موسیقیدانان برجسته‌ای به خود دیده است که از این میان می‌توان به اساتید سرشناسی همچون علی اکبر شاهی، حبیب سماعی، ابوالحسن صبا و نورعلی برومند اشاره کرد. تاریخ این ساز در کنار برخورداری از نوازندگانی چیره دست، از وجود اساتیدی همچون مهدی ناظمی برای رشد و گسترش بهره بسیار برده است. استاد مهدی ناظمی (1376- 1284) که از هشت سالگی با سنتور آشنا شده بود، برحسب شوق درونی و با وجود مخالفت خانواده به فراگیری آن نزد استاد حبیب سماعی پرداخت. از آن جا که تعداد این ساز در آن دوران بسیار کم بود این نوازنده نامی با همراهی استاد خود (حبیب سماعی) نسبت به ساخت تعداد بیشتری سنتور با کیفیت بالا (ساختاری ظریف در کنار صدایی شفاف و یکنواخت) اقدام کرد. ناگفته نماند سازهایی که اساتید معاصری همچون فرامرز پایور و پرویز مشکاتیان برای ارائه هنر خود استفاده می‌کردند، ساخته دست این استاد بزرگ (ناظمی) بود. در ادامه شما را به تماشای ویدیوهای آموزشی ساز سنتور دعوت می‌کنیم.